SOWIECKIE DEPORTACJE

Pierwsza obejmowała lata dwudzieste i trzydzieste (do 17 września 1939) dotykając około 1,5 miliona Polaków, którzy na mocy traktatu ryskiego z marca 1921 roku znaleźli się za wschodnia granica II Rzeczypospolitej. Byli oni poddawani najrozmaitszym represjom, z masowym rozstrzeliwaniem i masowymi wywózkami.

Druga faza obejmuje okres od września 1939 do czerwca 1941 roku, kiedy to Związek Sowiecki – sojusznik hitlerowskiej III Rzeszy – okupował prawie 52 % przedwojennego obszaru Polski. W niewoli sowieckiej znalazło się wtedy około 250 tys. polskich żołnierzy i oficerów; większość z nich wywieziono do lagrów i więzień w głębi ZSRR, a kilkadziesiąt tysięcy zamordowano, m.in. w Katyniu, Twerze i Charkowie. W tym czasie przeprowadzono cztery masowe deportacje polskich rodzin: pierwsza – 10 lutego 1940 roku, druga – 13 kwietnia 1940, trzecia – rozpoczęta 29 czerwca 1940 i czwarta – z maja i czerwca 1941 roku, przerwana przez atak armii niemieckiej. Ponadto aresztowano około 250 tys. , a ponad 200 tys. wcielono do strojbatalionów Czerwonej Armii.

Trzecia faza trwała od 1943 do 1946 roku. Szykany i represje sowieckie wobec Polaków nasiliły się jesienią 1942 roku, po ewakuacji Armii Polskiej z ZSRR, kiedy to w związku ze zbrodnicza „paszportyzacja” w więzieniach zamykano tysiące zesłanych polskich kobiet – matek dzieci zostawianych na łasce losu. W tej fazie mieści się przemieszczanie polskich rodzin na zniszczone przez wojnę, wyludnione obszary Ukrainy i innych rejonów Związku Sowieckiego, podstępne mordowanie i deportowanie członków Armii Krajowej na Kresach Wschodnich, a później i na innych obszarach Polski, deportacje ze Sląska, Wielkopolski i Pomorza, a także oszukańcze zwabienie i wywiezienie do Moskwy szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, z gen. Leopoldem Okulickim i Janem Stanisławem Jankowskim.

Czwarta faza odnosi się do Polaków, którzy po wojnie nie zdecydowali sie opuścić swych prywatnych, malych ojczyzn, swych stron rodzinnych i z mocy postanowień teheransko-jaltanskich znalezli się za wschodnia granica Polski Ludowej, na ziemiach włączonych do ZSRR. Deportacje Polaków z Zachodniej Białorusi, Zachodniej Ukrainy i sowieckiej Litwy odbywały sie do 1953 roku, do czasu śmierci Stalina i upadku Berii.